Zrozum Podlaskie

1. Co oznacza “Podlaskie”?

Nazwa “województwo podlaskie” pochodzi oczywiście od Podlasia. Na terenie województwa znajduje się największa część tej krainy.

Pochodzenie samej nazwy “Podlasie” ma dwie interpretacje. Pierwsza wersja mówi, że jest to określenie położenia – “obszar pod lasem”. Druga natomiast odnosi się do okresu w historii, kiedy na tym obszarze, należącym do Wielkiego Księstwa Litewskiego, obowiązywało tzw.  prawo lackie, czyli polskie prawo ziemskie – od „Lachów”, jak określano wówczas Polaków. Był to więc teren „pod lackim” prawem.

2. “Podlasie” a “Podlaskie” - dlaczego to nie to samo?

Nazwy “Podlasie” i “Podlaskie”, choć podobne, nie powinny być używane zamiennie. Podlasie to kraina, której obszar tylko częściowo pokrywa się z obszarem województwa podlaskiego. Podlasie obejmuje południowo-zachodnią część województwa podlaskiego, wschodnią część województwa mazowieckiego oraz północną część województwa lubelskiego. Historyczną stolicą Podlasia jest Drohiczyn.

Województwo podlaskie, oprócz części obszaru Podlasia, obejmuje też fragment Mazowsza oraz Suwalszczyznę. Jego stolicą jest Białystok.

3. Dlaczego Podlaskie jest "Zasilane Naturą"?

Tu natura gra pierwsze skrzypce. Podlaskie ma najwięcej terenów chronionych ze wszystkich województw w Polsce. 4 parki narodowe – Białowieski, Biebrzański, Narwiański i Wigierski – to enklawy bioróżnorodności i tereny unikatowe na skalę europejską. Białowieski Park Narodowy jest ostatnim w Europie liściastym lasem pierwotnym, czyli leśnym ekosystemem nienaruszonym działalnością człowieka. Biebrzański Park Narodowy – największy w Polsce – to kraina bagien i niespotykane bogactwo świata roślin i zwierząt, gdzie wciąż mamy szansę zetknąć się z dziewiczą przyrodą. 

Z natury czerpią ważne gałęzie przemysłu regionu: mleczarstwo (Podlaskie jest największym producentem mleka w kraju), przemysł drzewny i meblarski oraz produkty eko. Pochodzenie „Made in Podlaskie” kojarzone jest z wysoką jakością i dobrym, naturalnym składem. A ze względu na dynamiczny rozwój branży IT, Podlaskie jest coraz częściej nazywane… „Puszczą Krzemową”!

4. Jaka jest historia województwa podlaskiego?

Województwo podlaskie zawsze było obszarem przygranicznym. Jako datę formalnych “urodzin” województwa historycy przyjęli 29 sierpnia 1513 roku. Do tego czasu wpływ na nie wywierało Mazowsze (Korona Królestwa Polskiego), Litwa i Ruś.

W roku 1569, na mocy unii lubelskiej, czyli porozumienia Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, powstało wspólne państwo Rzeczpospolita Obojga Narodów. Podlasie administracyjnie stało się jednym z województw polskich.

Po roku 1600 na skutek wojen, w tym z Kozakami, Rosją oraz Szwedami, obszar województwa mocno się wyludnił, a wiele miast zostało zniszczonych. W tym czasie powstały jednak nowe, np. Białystok i Suwałki.

Podczas III rozbioru Polski w 1795 r. obszar województwa podlaskiego został podzielony pomiędzy Prusy i Austrię. W 1807 roku, dzięki zwycięstwu cesarza Francji Napoleona Bonapartego nad Prusami, część ziem województwa trafiła do nowo powstałego Księstwa Warszawskiego. Większość jednak została wcielona do zaboru rosyjskiego.

I wojna światowa zostawiła po sobie na terenie ziem dawnego województwa podlaskiego mnóstwo zniszczeń, a populacja zmniejszyła się o około 40%. Ogłoszenie niepodległości przez Polskę w 1918 roku było początkiem przywracania terenów dawnego województwa podlaskiego w granice Polski, jego kontynuacją było województwo białostockie.

Gdy wybuchła II wojna światowa, wojska hitlerowskie weszły na teren ziem dawnego województwa. Następnie, na bazie paktu Ribbentrop-Mołotow teren ten prawie całkowicie trafił do ZSRR. Prawie, bo okręg Suwałk pozostał pod wpływami niemieckimi. W 1941 r. województwo znów zostało zajęte przez Niemców, a w 1944 ponownie przez Rosjan.

Po zakończeniu wojny Polska straciła wschodnią część województwa na rzecz ZSRR. Powiększyło się ono jednak o ziemię łomżyńską, ełcką, gołdapską i olecką.

Reforma administracyjna z 1975 roku podzieliła dotychczasowe województwo białostockie na trzy: białostockie, suwalskie oraz łomżyńskie. Kolejna reforma 1 stycznia 1999 roku podzieliła Polskę na 16 województw. W jej wyniku przywrócono województwo podlaskie. Tak jest do dziś.

5. Jaki krajobraz zastaniemy w województwie podlaskim?

Wielu kojarzy Podlaskie z krajobrazem nizinnym – poprzecinanym rozległymi dolinami rzek, często zalesionym. Ale to też tereny pagórkowate na północy województwa. Skąd te zróżnicowanie?

Matka natura wykonała najsilniejsze szlify terenu województwa około… 300 tysięcy lat temu. Był to okres tzw. zlodowacenia środkowopolskiego, kiedy to lądolód pokrył prawie cały obszar dzisiejszej Polski. Ustąpił około 170 tysięcy lat temu pozostawiając typowo polodowcowy krajobraz, pełen wzniesień i jezior.

Przez kolejne setki tysięcy lat krajobraz był stopniowo wygładzany przez procesy erozyjne. Działo się to na terenie całego województwa aż do około 115 tysięcy lat temu. Wtedy to na jego północną część (dzisiejsza Suwalszczyzna) dotarło zlodowacenie północnopolskie. Prosto ze Skandynawii. Ostatecznie lądolód ustąpił około 11 tysięcy lat temu.

W efekcie południowa część województwa prezentuje krajobraz staroglacjalny, gdzie formy polodowcowe zostały silnie wygładzone. Północna część województwa – Suwalski Park Krajobrazowy – to przykład krajobrazu młodoglacjalnego, z licznymi wzgórzami, głębokimi jeziorami i głazami narzutowymi.

6. Dlaczego w Podlaskiem notuje się najniższe temperatury w Polsce?

Polski biegun zimna. Tak nazywana jest północna część województwa podlaskiego, Suwalszczyzna. Bo to właśnie tutaj rejestruje się najwięcej dni roku z temperaturą poniżej zera oraz najniższe średnie temperatury latem. Minimalnie zanotowano tu −36°C w miejscowości Wiżajny.

Jaka jest przyczyna? Suwalszczyzna, z uwagi na swoje położenie, znajduje się pod wpływem zarówno chłodnego powietrza z Półwyspu Skandynawskiego, jak i zimnego, kontynentalnego powietrza z Syberii. Dzięki temu, gdy na wielu obszarach Polski śniegu jak na lekarstwo, tu można cieszyć się prawdziwą, śnieżną zimą. I jeździć na nartach!

7. Dlaczego w województwie podlaskim żyją Tatarzy?

Tatarzy wywodzą się z terenów północno-zachodniej Mongolii i rejonu Bajkału. Co więc sprawiło, że znaleźli się na terenie województwa podlaskiego? W XIII wieku Ruś Kijowska została podbita przez Złotą Ordę, państwo mongolskie. Wtedy Tatarzy stali się bezpośrednimi sąsiadami Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W XIV wieku książę Litwy, Witold, oferował tatarskim uchodźcom politycznym ziemię i wolność wyznania – w zamian za zobowiązanie się do służby wojskowej. Przyzwyczajeni do stepów, opanowali do perfekcji jazdę konną, byli bardzo cenni na polu walki.

Początkowo na ziemiach Korony Polskiej Tatarzy nie mieli możliwości budowy meczetów i mieli mniejszy poziom wolności wyznaniowej niż na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stąd osady tatarskie na Litwie są starsze niż w Polsce. Z czasem jednak, w XVII wieku, Jan III Sobieski zrównał przywileje szlachty tatarskiej ze szlachtą polską i przekazał im ziemię we wschodniej części dzisiejszego województwa podlaskiego.

Bohoniki i Kruszyniany to jedyne wsie tatarskie, które po drugiej wojnie światowej zostały w granicach Polski. Obydwie znajdują się w województwie podlaskim. Do dziś żyje tu tatarska społeczność, podtrzymując swoje tradycje, obrzędy i kuchnię.

8. Dlaczego w województwie podlaskim święta obchodzi się dwa razy?

W województwie podlaskim dwukrotnie obchodzone są np. Święta Bożego Narodzenia i Nowy Rok. Żeby zrozumieć dlaczego, warto przyjrzeć się strukturze wyznaniowej województwa. Średnio ponad 15% mieszkańców deklaruje przynależność do kościoła prawosławnego. W południowo-wschodniej części województwa odsetek ten jest znacznie wyższy. W powiecie hajnowskim jest to nawet 70% mieszkańców.

Porządek świąt religijnych w kościele katolickim ustalany jest według kalendarza gregoriańskiego. W kościele prawosławnym – według kalendarza juliańskiego. W pierwszym przypadku Nowy Rok wypada 1 stycznia, w drugim 14 stycznia, a święta prawosławne: 6, 7 i 8 stycznia. Gdy w pozostałych częściach Polski jest już po świętach, w Podlaskiem wciąż można spotkać kolędników.

9. Dlaczego symbolem województwa podlaskiego jest żubr?

Na początku XX wieku nie było na terenie województwa ani jednego żubra. Dziś znajduje się tu jedna z największych, dziko żyjących populacji w całej Europie. Oto krótka historia żubra, który stał się symbolem województwa podlaskiego.

Około 2 000 lat temu w puszczach pokrywających znaczne obszary Europy żyło mnóstwo żubrów. Z biegiem lat, na skutek polowań oraz zmniejszania przez człowieka powierzchni lasów, a także konkurowania o pokarm z innymi zwierzętami, populacja żubrów mocno się zmniejszyła. W XIX wieku na wolności żubry żyły już tylko w Puszczy Białowieskiej i na Kaukazie.

Podczas I wojny światowej wszystkie żyjące w Polsce osobniki zostały wybite. W 1919 roku znalezione zostało ciało ostatniego przedstawiciela żubra nizinnego żyjącego na wolności. Jak więc jest to możliwe, że dziś tak łatwo możemy trafić w województwie podlaskim na żubra?

W 1924 r. podjęto wysiłki mające na celu ponowne sprowadzenie żubra do Puszczy Białowieskiej. Wykupiono od prywatnych właścicieli i sprowadzono do Polski samca i samicę. Ich potomstwo nie przeżyło niestety wystarczająco długo. Sprowadzono więc kolejne osobniki, które umieszczono w zagrodzie hodowlanej w Puszczy Białowieskiej.

Kolejne lata to okres wypuszczania żubrów z rezerwatu. Trafiły one do Puszczy Białowieskiej, Puszczy Boreckiej, Bieszczad, Puszczy Knyszyńskiej oraz w okolice Wałcza (zachodniopomorskie).

Żubr w logo Województwa Podlaskiego został zaprojektowany przez profesora Leona Tarasewicza – cenionego polskiego malarza, urodzonego i zamieszkującego na białostocczyźnie.

10. Dlaczego Podlaskie jest zawsze po drodze?

Województwo podlaskie leży na skrzyżowaniu szlaków. Już historycznie przez ten teren wiodły ważne linie kolejowe, m.in. z Warszawy do Petersburga, z Brześcia do Grajewa czy z Grodna przez Suwałki do Oran na Litwie. Obecnie przebiegają tędy dwie ważne europejskie trasy.

Pierwszą z nich jest Via Baltica, czyli droga z Polski przez Litwę, Łotwę, Estonię do Finlandii. Drugą jest Via Carpatia, łączącą Kłajpedę na Litwie z Salonikami w Grecji. Przebiega przez Litwę, Polskę, Słowację, Węgry, Rumunię, Bułgarię i Grecję.

Dziś, jeśli chcesz przejechać z Grecji do Finlandii nie opuszczając granic Unii Europejskiej, musisz przejechać przez województwo podlaskie.